ՎԻԼԵՆ ԱՐՇԱՎԻՐԻ ԱՂԱՄԱԼՅԱՆ
(ծննդյան 85-ամյակին)
2022թ. լրացավ երկրաբանամիներալոգիական գիտությունների դոկտոր, վաստակաշատ երկրաբան Վ. Ա. Աղամալյանի 85-ամյակը: Վ. Ա. Աղամալյանը ծնվել է 1937թ. հունվարի 21-ին Երևանում, ծառայողի ընտանիքում: 1959թ. ավարտել է Վ. Մոլոտովի անվան Երևանի պետական համալսարանի երկրաբանական ֆակուլտետը: 1960թ. մինչ այժմ աշխատում է ՀԽՍՀ ԳԱ, իսկ հետագայում՝ ՀՀ ԳԱԱ երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտում՝ որպես կրտսեր, իսկ այնուհետև` պետրոգրաֆիայի բաժնի ավագ և առաջատար գիտաշխատող:
1970թ. Մոսկվայի պետհամալսարանի երկրաբանական ֆակուլտետի գիտական խորհրդում հանրահայտ երկրաբան պրոֆեսոր Ե.Ա. Կուզնեցովի գիտական ղեկավարությամբ պաշտպանում է «Արզաքանի մասիվի մինչքեմբրյան բյուրեղային հիմքի թերթաքարային համալիրի երկրաբանությունը և պետրոլոգիան» թեմայով թեկնածուական ատենախոսությունը՝ ստանալով երկրաբանամիներալոգիական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան: Այս աշխատությունում առաջին անգամ Հայաստանի տարածքի համար առանձնացվել են պրոտերոզոյի հասակի մի շարք շերտախմբեր, և ապացուցվել է, որ այնտեղ առկա ամֆիբոլիտային ֆացիաները ռետրոգրադ փոխակերպման հետևանքով վեր են ածվել կանաչքարային դիաֆտորիտների: Իր ամբողջ գիտական գործունեությունը պրպտող գիտնականը նվիրել է Հայաստանի տարածքի մինչքեմբրյան և մեզոզոյան ժամանակահատվածների երկրաբանական կառուցվածքին առնչվող բարդ և խրթին բազմաբնույթ խնդիրների լուծման հարցերին:
Առանձնապես խոշոր է նրա ավանդը մագմատիզմի, միներալոգիայի, պետրոգրաֆիայի, պետրոքիմիայի, իզոտոպային թվագրության, ռեգիոնալ երկրաբանության, երկրաբանական քարտեզագրության, շերտագրության ասպարեզում: Մասնավորապես, գիտնականը կազմել է տարբեր մասշտաբների երկրաբանական քարտեզներ՝ ՀԽՍՀ տարածքի մագմատիզմի և մետամորֆիզմի 1:20000 (համահեղինակությամբ), Ստեփանավանի շրջանի երկրաբանականխատեսումային ու Կոտայքի մարզի բյուրեղային հիմքի երկրաբանապետրոգրաֆիական 1:50000, Նյուվադիի շերտախմբի (հարավային Սյունիք) ու Հախումի բյուրեղային զանգվածի (հյուսիսային Հայաստան) 1:25000, ինչպես նաև Ապարանի սերիայի (կենտրոնական Հայաստան) Միրաք-Թուխմանուկի ոսկու հանքավայրի երկրաբանականխատեսումային 1:10000 մասշտաբների քարտեզներ: Մանրամասն ուսումնասիրել է քարտեզագրված տարածքների երկաբանական ապարների նյութական կազմը և առաջացման պայմանները. ապացուցել է, որ միջինհատիկային օլիվինային գաբրոները համապատասխանում են Մեղրիի պլուտոնի մոնցոնիտային ինտրուզիայի ներդրման առաջին փուլին: /Պարզել է, որ Նյուվադի շերտախմբի քվարցիտային առաջացումները իրականում փոխակերպված ռիոլիտներ են:/ Պարզել է, որ Մեղրու պլուտոնից անմիջապես հարավ տեղակայված Նյուվադի շերտախմբի մետամորֆային ապարները կոնտակտ-մետամորֆային բնույթի են, այլ ոչ՝ մինչքեմբրյան բյուրեղային զանգվածի ելուստներ, ինչպես ընդունված էր համարել մինչ այդ: Այլ երկրաբանների հետ համատեղ Վայքի վերին կավճի կոնգլոմերատներում Հայաստանի տարածքում առաջին անգամ հայտնաբերել է էգիրինային նորդմարկիտ և տեշենիտ ապարները, իսկ հյուսիսային Հայաստանի վերին յուրայի հասակի նստվածքներից հայստնաբերել է պիլիտներ:
1998թ. անվանի երկրաբանը ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտի մասնագիտական խորհրդում պաշտպանել է «Հայաստանի բյուրեղային հիմքը» դոկտորական ատենախոսությունը՝ ստանալով երկրաբանամիներալոգիական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան: Առաջին անգամ Հայաստանի, ինչպես նաև ամբողջ կովկասյան տարածաշրջանի մինչքեմբրյան բյուրեղային հիմքի համար առանձնացրել է պրոտերոզոյան հասակի հստակ արտահայտված շերտագրական միավորներ, այն է՝ 2 սերիա՝ Արզականի (միջին պրոտերոզոյ) և Հանքավանի (վերին պրոտերոզոյ), ինչպես նաև 9 շերտախումբ, որոնցից 3-ը՝ միջին պրոտերոզոյի հասակի՝ Բջնու, Սուրբսարգսի, Վանքիձորի, և 6-ը՝ վերինպրոտերոզոյան՝ Բերդիտակի, Հանքավանի, Դալարի, Քասաղի, Գհուկի և Աղվերանի: Այդ շերտախմբերը՝ բացի Գհուկինից, իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցրել ՀՀ և ԽՍՀՄ տարբեր շերտագրական բառարաններում և այլ գիտական աշխատանքներում՝ այդ թվում Հ. Սարգսյանի կողմից 2013թ. հրատարակած եռալեզու շերտագրական բառարանում: Հասակային առումով ճշգրտել և վերադասակարգել է Ապարանի շերտախումբը՝ այն վերանվանելով սերիա և նրա մեջ առանձնացնելով հետևյալ շերտախմբերը ավելի հնից դեպի ավելի նորը՝ Սարալանջի, Լուսագյուղի, Թուխմանուկի և Միրաքի: Թվագրել է Ապարանի սերիան միջին-վերին յուրայի ժամանակահատվածով՝ հստակություն մտցնելով նախկինում տիրող բազմակարծության մեջ:
Առաջին անգամ ամֆիբոլային թերմոբարոմետրիկ հետազոտության միջոցով որոշել է Քասախի շերտախմբի մետամորֆիզմի ժամանակ ջերմաստիճանային և ճնշման ցուցանիշները: Այդ շերտախմբում առաջինն է բացահայտել մինչքեմբրյան օֆիոլիթներ, որոշել նրանց երկրաքիմիական բնույթը՝ պարզելով, որ այն e-MORB տեսակի է: Զգալի ավանդ ունի Հայաստանի օֆիոլիթային գոտու ուսումնասիրության ասպարեզում. առաջինն է, որ ամբողջ Անդրկովկասի օֆիոլիթային գոտու համար Բազումի հորստի Սառը Աղբյուր տեղամասից հայտնաբերել է գլաուկոֆանային կամ երկնագույն թերթաքարեր: Բացի այդ, ճշգրտել է մեզոզոյի օֆիոլիթային համալիրի ապարների պետրոգրաֆիական նոմենկլատուրան: Վերջին տարիներին գիտնականը զբաղվում է ՀՀ տարածքի երկրակեղևի առաջացման մոբիլիստական մոդելի մշակման հարցերով, որի հիման վրա նորովի առանձնացրել է ՀՀ տարածքի հիմնական տեկտոնական միավորները: Հեղինակ և համահեղինակ է 100-ից ավելի գիտական աշխատությունների՝ այդ թվում 10 մենագրության և 13 ձեռագիր հաշվետվության:
Հայկ Մելիք-Ադամյան